مسجدجامعی: کار حج را به خود مردم بسپاریم

احمد مسجدجامعی وزیر پیشین فرهنگ و ارشاد اسلامی، هم در زمان تصدی مسئولیت این وزارتخانه و هم در سال‌های بعد، بارها در حج شرکت کرده و پیگیر این کنگره عظیم بوده است. با او درباره ابعاد این آیین مهم اسلامی و نتایج آن گفت‌وگو کرده‌ایم.

او به پژوهشگر ایرنا می‌گوید: چیزی که در مکه خیلی برایم جالب است، این است که افراد با تیپ و رنگ‌های مختلف همه کنار هم قرار می‌گیرند و خیلی حس عجیبی دارد.

در ادامه مشروح این گفت‌وگو را می‌خوانید:

ایرنا: در سال‌های مختلف سفرهای متعددی برای حج داشته‌اید؛ آنجا دنبال چه می‌گردید که بارها این سفر را تکرار کردید؟

در زمان‌هایی مسئولیتم اقتضا می‌کرده که به سفر حج بروم. بالاخره حج خیلی اهمیت دارد، برایش پیام می‌دهیم و در فرهنگ ما مهم بوده است. در معارف دینی ما هم مهم است و مثلا از خدا می‌خواهیم حتی بیش از یک بار، بلکه هر سال حج نصیبمان شود.

هر سال تعداد زیادی حاجی زن و مرد و بزرگ و کوچک را حدود یک ماه به آنجا می‌بریم و من هم به عنوان وزیر باید می‌رفتم و به آنها سرکشی می‌کردم و به عنوان بخشی از مسئولیتم همیشه اصرار به این کار داشته‌ام. ضمنا در حج، فضای خیلی خوبی فراهم می‌شود برای اینکه آدم‌ها و گروه‌های مختلف اجتماعی و حتی گروه‌های مختلف مذهبی را با رویکردهای متفاوت ببینیم. مراجع مختلف و حوزه‌های دینی همه بعثه‌ای دارند و گر چه برخی تلاش دارند همه را یکدست کنند، ولی با هم تفاوت‌هایی دارند که اینها مهم است.

حج در واقع یک کنگره جهانی است و من فکر می‌کردم با جایگاهی که در آن قرار دارم، باید روی این موضوع وقت بگذارم، سر بزنم و از نزدیک مشکلاتشان را ببینم و به مسائلشان برسم. به همین جهت در آن سال‌ها هم حج و هم عمره وضعیت بهتری نسبت به سال‌های پیش پیدا کرد و حلقه‌های جدیدی برای عمره شکل گرفت و خیلی توجه شد. مثلا با اینکه هزینه‌های حج از سفرهای مشابه به کشورهای منطقه بیشتر بود، این حس به وجود آمده بود که مردم دوست دارند به حج و عمره بروند. عمره‌های دانشجویی و سفرهای استادان و هنرمندان هم بود. همه‌شان خاطره دارند و بالاخره یک تجربه است. هر جای عالم بروید، این تجربه‌ها وجود دارد.

من فکر می‌کنم در این سنت‌ها ما نباید چندان در کار جامعه دخالت کنیم. ما یک جامعه تازه به دوران رسیده نیستیم. قرن‌ها است مردم مسلمان و شیعه مرتضی علی (ع) هستند و به حج می‌روند و تبادل فرهنگی اتفاق می‌افتد

ایرنا: زیباترین جلوه‌هایی که شما در حج دیده‌اید، چه مواردی بوده است؟

حجاز، عربستان، طائف، مدینه و مکه بستر وقایع مهمی بوده‌اند و تاریخی در دل خود دارند. اخیرا به آن توجه می‌کنند. الان جنبه گردشگری در حج و کل حجاز خیلی عمده شده، به خصوص اگر این امکان فراهم باشد که شما در کنار گروه‌هایی باشید که اهل تاریخ یا باستان شناسی باشند، یا علوم مختلف و این باعث می‌شود حج یک کارگاه واقعی ‌شود.

یک بار حج عمره مشرف شده بودم که خیلی از بزرگان بودند؛ آقای حکیمی، آقای امینی، آقای رسولی محلاتی، آقای جعفری مفسر نهج البلاغه، آقای معادیخواه و آقای عطاردی بودند. واقعا سفر جالبی بود و بحث و گفت‌وگوهای خوبی انجام می‌شد. مثلا یک روز رفتیم کتابخانه مدینه، آقای عطاردی هم بود، ایشان کتابی راجع به تحقیقاتش در حوزه خراسان می‌خواست، چون خراسان‌شناس بزرگی بود. متصدی کتابخانه گفت ما این کتاب را نداریم، بعد آقای عطاردی شماره کتاب و قفسه را داد و کتاب پیدا شد. متصدی خیلی با ما رفیق شد و جایی را به ما نشان داد و گفت در خانه حضرت زهرا (س) بوده و الان کفشداری است. بعد هم یک نسخه خطی که می‌خواستیم را در اختیارمان قرار داد که الان نسخه‌هایش در مرکز خراسان‌شناسی هست.

چنین گنجینه‌هایی هم در مدینه و هم مکه هست. در طائف قسمتی بود که فامیل‌های تاجیک مستقر بودند که آنجا به آنها تاجی می‌گویند. موقعی که بلشویک‌ها آن کشور را می‌گیرند، بعضی بزرگانشان به حجاز و مدینه و بعضی به استانبول می‌روند و بعضی به ایران می‌روند و کتابخانه‌هایشان را هم می‌آورند. کتابخانه‌ای که ما دیدیم متعلق به امام جمعه بخارا بود و نسخ خطی فارسی متعددی هم داشت. در طائف برخی هنوز زبان فارسی خود را حفظ کرده بودند. علاوه بر این، زمینه گفت‌وگو و آشنایی با کشورهای مختلف هم فراوان است.

ایرنا: بخش زیادی از جامعه نمی‌توانند حج بروند، برای انتقال مفاهیم حج به آنان چه روشی مناسب است؟

من فکر می‌کنم در این سنت‌ها ما نباید چندان در کار جامعه دخالت کنیم. ما یک جامعه تازه به دوران رسیده نیستیم. قرن‌ها است مردم مسلمان و شیعه مرتضی علی (ع) هستند و به حج می‌روند و تبادل فرهنگی اتفاق می‌افتد. آن سال‌ها این شایعه مطرح بود که قرآن شیعه با قرآن اهل سنت فرق می‌کند. در مقابل این شایعه، در مقطعی هر کسی از ایران به صورت خودجوش قرآنی با خودش می‌برد و مثلا به یک عرب هدیه می‌داد تا ببینند قرآن ما با آنها فرقی نمی‌کند. یا مثلا مدتی صحیفه سجادیه را می‌بردند. اینکه ما در هر کاری دخالت کنیم صحیح نیست.

سیاست کلان من در زمان مسئولیت این بود که حتی‌الامکان اجازه بدهیم کار حج را خود مردم انجام بدهند. اتفاقا رشد سفرهای عمره هم زمانی بود که کاروان‌های غیر رسمی به راه افتاد. اول هم آزادگان شروع کردند و کاروانی را با اینها راه انداختیم و فضایی ایجاد شد که کم کم دیگران هم جذب شدند.

فضاهای افراد با هم فرق می‌کند و نمی‌شود به همه یک توصیه واحد کرد. یکی مثلا می‌نشیند فقط خانه خدا را نگاه می‌کند. این چیزها خیلی فرمایشی نیست و باید دید هرکس دلش چه طوری است

ایرنا: شما چه پیشنهادی به حج‌کنندگان دارید تا بتوانند حج موفقی داشته باشند؟

البته جایگاه من این نیست که این را بگویم. ذوق افراد فرق می‌کند. مثلا من چاپخانه‌های بزرگ مدینه را هم دیده‌ام، خود طائف هم دیدنی است و بالاخره بخشی از تاریخ اسلام است.

نباید بگوییم اگر می‌روید زیارت خانه خدا، هیچ کار دیگری نکنید. نگاه من این نبود. الان مثلا نخلستان مدینه هنوز هم دیدنی است و من هر سال که مشرف بشوم، قطعا یکی از جاهایی که می‌روم، همان نخلستان است و از آن، خاطرات شیرینی هم دارم.

فضاهای افراد با هم فرق می‌کند و نمی‌شود به همه یک توصیه واحد کرد. یکی مثلا می‌نشیند فقط خانه خدا را نگاه می‌کند. من به حال اینها حسرت می‌خورم. چیزی که در مکه خیلی برایم جالب است، این است که واقعا از نزدیک دیده‌ام گروه‌های مختلف و رنگ‌های مختلف همه کنار هم در این فضا هستند؛ از آدم‌های به قول معروف خیلی امروزی تا شمال آفریقایی‌ها که خیلی زیبا هم هستند و آنها که بدن‌های ورزیده‌ای هم دارند. وقتی اینها کنار هم قرار می‌گیرند، خیلی حس عجیبی دارد. آدم تا نبیند متوجه نمی‌شود. گاهی خیلی جالب است، مثلا نوع نیایش همین آفریقایی‌ها خیلی جالب است.

من گاهی که کسی چیزی می‌خواند، می‌روم ببینم چه جوری دعا می‌کند. برایم جالب است. بالاخره یک عده که آنجا می‌روند، خرید هم می‌کنند و با فضای اقتصادی آنجا آشنا می‌شوند. این چیزها خیلی فرمایشی نیست و باید دید هرکس دلش چه طوری است.